Lean Manufacturing

Η Ιστορία της Λιτής Παραγωγής (Lean Manufacturing)

Μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο η βιομηχανική παραγωγή της Ιαπωνίας ήρθε αντιμέτωπη με ένα μεγάλο πρόβλημα που αφορούσε την έλλειψη πρώτων υλών και την έλλειψη των οικονομικών και των ανθρώπινων πόρων. Το πρόβλημα που είχε να αντιμετωπίσει ήταν τελείως διαφορετικό με αυτό της Δυτικής βιομηχανίας. Κάτω από αυτές τις συνθήκες γεννήθηκε στην Ιαπωνική αυτοκινητοβιομηχανία, η έννοια της Λιτής Παραγωγής (Lean Manufacturing).

Στα μέσα της δεκαετίας του 40 η Ιαπωνική αυτοκινητοβιομηχανία, την οποία ηγούταν ο κ. Toyoda, αναγνώρισε το γεγονός ότι οι αντίστοιχες Αμερικανικές αυτοκινητοβιομηχανίες ήταν κατά δέκα φορές περισσότερο πιο ανταγωνιστικές και αποδοτικές. Έτσι η μόνη διέξοδος τους ήταν να κινηθούν προς την βελτίωση των παραγωγικών τους διαδικασιών, που θα ενίσχυε την ανταγωνιστικότητα και την απόδοσή τους, δημιουργώντας ένα «φιλοσοφικό» παραγωγικό σύστημα , που είναι γνωστό σήμερα ως το Παραγωγικό Σύστημα της Toyota (Toyota Production System) ή αλλιώς Λιτή Παραγωγή (Lean Manufacturing ).

Ο κ. Taiichi Ohno, του οποίο του ανατέθηκε η ευθύνη της ανάπτυξης του παραπάνω συστήματος, δανείστηκε ιδέες και γνώσεις από την Δυτική βιομηχανία και ιδιαίτερα από τo βιβλίο του ιδρυτή της Αμερικανικής αυτοκινητοβιομηχανίας Ford, Henry Ford, «Today and Tomorrow». Μετά από μερικούς πειραματισμούς το Toyota Production System, αναπτύχθηκε και τελειοποιήθηκε μεταξύ 1945 και 1970 συνεχίζοντας ακόμη και σήμερα να υιοθετείται από ολοένα και περισσότερες βιομηχανίες και εταιρείες και να επεκτείνεται σε όλο τον κόσμο. Η βασική φιλοσοφία αυτού του συστήματος, είναι η ελαχιστοποίηση της κατανάλωσης των πόρων που δεν δίνουν αξία στο τελικό προϊόν. Δηλαδή η εξάλειψη των «σκουπιδιών» ή muda στα Ιαπωνικά, που ο τελικός καταναλωτής / πελάτης δεν βλέπει κανένα όφελος στο τελικό προϊόν (τιμή, ποιότητα, υπηρεσία). Είναι δηλαδή κάθε ανθρώπινη ενέργεια που απορροφά πόρους, αλλά δεν προσθέτει ή δεν δημιουργεί αξία στην διαδικασία παραγωγής του τελικού προϊόντος.

Φτάνοντας στην σημερινή εποχή, όπου η ανταγωνιστικότητα των βιομηχανιών παγκοσμίως έχει φτάσει σε υψηλά επίπεδα, η Αμερικανική βιομηχανία αντιμετώπισε και αυτή με την σειρά της ένα δίλλημα. Ή θα συνέχιζε με τα συμβατικά παραγωγικά συστήματα και τις διαδικασίες, που θα την οδηγούσαν σε μαρασμό ή θα υιοθετούσε τις καινούργιες ιδέες του Lean Manufacturing και θα παρέμενε ζωντανή. Έτσι το 1990, το Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (MIT), ξεκίνησε μία μελέτη που αναφερόταν στην «μετακίνηση» της ιδέας της μαζικής παραγωγής προς την Λιτή Παραγωγή, εκδίδοντας ένα βιβλίο με τον τίτλο «The Machine That Changed The World» παρακινώντας τους βιομηχάνους της Αμερικής να στραφούν προς αυτή την φιλοσοφία. Η μελέτη αυτή, εκθείαζε την επιτυχία της Toyota που λειτουργούσε με αυτή την φιλοσοφία, δείχνοντας το τεράστιο χάσμα που υπάρχει μεταξύ της Ιαπωνικής και της Δυτικής αυτοκινητοβιομηχανίας. Στην ουσία η ιδέα του Lean Manufacturing, υιοθετήθηκε από την Αμερικανική βιομηχανία γιατί έβλεπε ότι η Ιαπωνική βιομηχανία αναπτυσσότανε με γοργούς ρυθμούς, παράγοντας προϊόντα με την μισή ή λιγότερη ανθρώπινη προσπάθεια, με λιγότερες κεφαλαιακές επενδύσεις, σε μικρότερο χώρο, με λιγότερα εργαλεία, υλικά, χρόνο και συνολικά έξοδα.

Τα Σκουπίδια

Η ιδέα της Λιτής Παραγωγής αξιοποιεί λιγότερα αρχικά υλικά για να παράγει της ίδιας ποσότητας τελικά αγαθά με αυτά της μαζικής παραγωγής, συνεισφέροντας στην αύξηση της αξίας του τελικού προϊόντος στον τελικό πελάτη. Δηλαδή, ότι απαιτεί ο πελάτης, όποτε το απαιτεί και στην ποσότητα που το απαιτεί.

Όπως ξέρουμε, η έννοια του κέρδους προκύπτει από την διαφορά του κόστους και την τιμή πώλησης. Η παραδοσιακή Δυτική επιχειρηματική αντίληψη, που κυριαρχεί ακόμη και σήμερα, είναι ότι ο μοναδικός δρόμος του κέρδους περνάει μέσα από το κόστος της παραγωγικής διαδικασίας για να καταλήξει στην αποφασιζόμενη τελική τιμή πώλησης του προϊόντος.
Από την άλλη πλευρά η Ιαπωνική επιχειρηματική αντίληψη του κέρδους είναι ότι, ο τελικός πελάτης είναι ο γενεσιουργός της τιμής πώλησης του τελικού προϊόντος. Έτσι όσο περισσότερη ποιότητα περικλείει μέσα του ένα προϊόν και όση περισσότερη υπηρεσία προσφέρει, τόση μεγαλύτερη η προθυμία του πελάτη να πληρώσει.
Τα παραπάνω επιτυγχάνονται με την ελαχιστοποίηση και την εξάλειψη των «σκουπιδιών» ή muda.
Για τις βιομηχανίες τα σκουπίδια μπορεί να είναι:

• Υλικά: πλεονάζουσες ή αχρησιμοποίητες πρώτες ύλες ή ρετάλια (scrap).
• Αποθήκες: καθυστερήσεις στους χρόνους παράδοσης / παραλαβής. Οι αποθήκες Α’ υλών, ανταλλακτικών και τελικού προϊόντος είναι ίσως η πιο σημαντική πηγή σπατάλης και ένας τρόπος για να εξαλειφθεί είναι η μείωση του μεγέθους των υλικών (συσκευασία, βέλτιστη χωροθέτηση, σωστή ταξινόμηση). Για παράδειγμα η αποθήκη ανταλλακτικών μπορεί να μειωθεί σημαντικά με την εφαρμογή διαδικασιών προληπτικής συντήρησης η οποία θα αποφέρει λιγότερες βλάβες στις μηχανές εν ώρα παραγωγής και άρα μικρότερη ανάγκη για προμήθεια και αποθήκευση ανταλλακτικών.
• Προσωπικό: άσκοπες και ανώφελες μετακινήσεις.
• Πολυπλοκότητα: πολύπλοκες λύσεις και τεχνικές οδηγούν σε δυσκολότερους χειρισμούς και απαιτούν μεγαλύτερη ανθρώπινη προσπάθεια.
• Ενέργεια: μη παραγωγικές λειτουργίες και διαδικασίες μηχανών και ανθρώπων, καθώς και πλεονάζουσες ενεργειακές απαιτήσεις.
• Χώροι: η όχι καλή χωροθέτηση συσκευών, ανθρώπων και σταθμών εργασίας.
• Αστοχίες: ελαττωματικά αρχικά και τελικά προϊόντα.
• Μεταφορές: άσκοπες μεταφορές αγαθών, πρώτων υλών και πληροφορίας από την μία εγκατάσταση στην άλλη, στον ίδιο χώρο του εργοστασίου ή εκτός αυτού. Οι μεταφορές αποτελούν μία δεύτερη σημαντική πηγή σκουπιδιών. Ένας τρόπος μείωσης τους είναι η βελτίωση των γραμμών παραγωγής ώστε το τελικό προϊόν να εξάγεται μέσα στον ίδιο χώρο (Cellular Manufacturing) με συνεχόμενη ροή διαδικασιών και διεργασιών. Μειώνοντας τα σκουπίδια σε μία γραμμή παραγωγής μειώνεται και η σπατάλη ενέργειας, καθώς και ο ανθρώπινος κόπος. Μία άλλη τεχνική μείωσης είναι η εξασφάλιση λιγότερων αστοχιών στα υλικά (αρχικά και τελικά προϊόντα) και η μείωση των άχρηστων υλικών που παράγονται κατά την παραγωγική διαδικασία. Για παράδειγμα εάν εξασφαλισθεί ότι στην έναρξη της παραγωγής τα πρώτα τελικά προϊόντα είναι εντός ποιοτικών προδιαγραφών αυτό θα έχει συνέπεια στην αύξηση της παραγωγικότητας (σωστά ρυθμισμένες μηχανές, λιγότερες καθυστερήσεις, λιγότερα ελαττωματικά προϊόντα που θα πρέπει να αποθηκευθούν σε ξεχωριστό χώρο για να επανελεγχθούν).
• Χρόνος: Μεγάλοι χρόνοι ρύθμισης των μηχανών, καθυστερήσεις και απρόσμενα μεγάλοι χρόνοι βλαβών των μηχανών.
• Περιττές Κινήσεις: υπερβολικές στροφές ή τανύσεις και συχνά χαμένα εργαλεία.

Τα εργαλεία και οι τεχνικές της Λιτής Παραγωγής

Κέντρα Παραγωγής (Cellular Manufacturing)
Η έννοια του κέντρου παραγωγής είναι να μειώσει του χαμένους χρόνους, την ενέργεια, τις άσκοπες μετακινήσεις και το «ανακάτεμα» των προϊόντων εξασφαλίζοντας μία απρόσκοπτη συνεχόμενη ροή από την αρχή έως τέλος. Το κέντρο παραγωγής χαρακτηρίζεται από την σωστή χωροθέτηση και ταξινόμηση των μηχανών και των κέντρων εργασίας ώστε να μην εμποδίζεται η ροή των παραγωγικών διαδικασιών. Αυτό επίσης προϋποθέτει την σωστή κατανομή του ανθρώπινου δυναμικού και την κατάλληλη εκπαίδευση του. Επίσης η ομαδοποίηση προϊόντων της ίδιας «οικογένειας» με τις ίδιες μηχανές και τις ίδιες διαδικασίες, παρέχουν ευελιξία στις απαιτήσεις του τελικού πελάτη, ο οποίος θέλει γρήγορους ρυθμούς παράδοσης στην ποσότητα που το απαιτεί.

Αμεσότητα (Just In Time)
Η αμεσότητα συνδυάζεται με την άμεση παραγωγή, την άμεση διάθεση και την άμεση πώληση του τελικού αγαθού στον πελάτη. Δηλαδή εκπληρώνει την απαίτηση του πελάτη για το σωστό προϊόν, στην σωστή ποσότητα, στον σωστό χρόνο. Για παράδειγμα η εγκατάσταση ενός μηχανογραφημένου συστήματος ERP παρακολούθησης του προϊόντος από την αρχή της κατασκευής του (πρώτες ύλες) μέχρι την αποθήκευση και την τελική διάθεση στον πελάτη, παρέχει ευελιξία στην εταιρεία (Τμήμα Προγραμματισμού Παραγωγής) για την παραγωγή του κατάλληλου προϊόντος χωρίς να σπαταλήσει περισσότερες πρώτες ύλες και χωρίς να στοκάρει έτοιμο προϊόν που θα παραμείνει αδιάθετο για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα στην αποθήκη της (σπατάλη ενέργειας και χώρου, κίνδυνος χρονικής λήξης ευπαθών προϊόντων).

Τυποποίηση της Εργασίας
Είναι πολύ σημαντικό να ταξινομηθούν και να συστηματοποιηθούν οι διαδικασίες και οι περιοχές ευθύνης του κάθε εργαζόμενου με τον πιο αποδοτικό τρόπο, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ποιος εργαζόμενος την κάνει. Ένα οργανωμένο εργασιακό σύστημα θα πρέπει να λειτουργεί απρόσκοπτα και αυτοματοποιημένα σε κάθε αλλαγή θέσης ή αποχώρησης προσωπικού. Πολλές εταιρείες αντιμετωπίζουν πρόβλημα απόδοσης του προσωπικού τους γιατί οι άνθρωποί τους δεν γνωρίζουν, που σταματούν οι περιοχές ευθύνης του ενός και που αρχίζει του επόμενου, με αποτέλεσμα να χάνεται πολύτιμος χρόνος και πληροφορία επαναπροσδιορίζοντας συνεχώς την χρησιμότητα του «τροχού».

Ολική Συντήρηση Παραγωγής (TPM - Total Productive Maintenance)
Αποτελείται από τρεις συνιστώσες:

• Προληπτική Συντήρηση (Preventive Maintenance). Είναι η συντήρηση που γίνεται σε προγραμματισμένα χρονικά διαστήματα, ανάλογα με τις ώρες λειτουργίας των μηχανών ή τον χρόνο που πέρασε από την πρώτη συντήρηση. Η προληπτική συντήρηση έχει ένα συγκεκριμένο πλάνο, με συγκεκριμένες εργασίες και συγκεκριμένους ελέγχους που θα πρέπει να γίνουν σε κάθε μηχανή. Εφαρμόζοντας και συστηματοποιώντας το πλάνο της προληπτικής συντήρησης, αυξάνεται ο χρόνος ζωής του κάθε μηχανήματος και εξοικονομούνται κεφάλαια και πόροι. Παράλληλα εξοικονομείται χρόνος γιατί μειώνονται οι βλάβες και εξοικονομείται ο χώρος αποθήκης των ανταλλακτικών.
• Διορθωτική Συντήρηση (Corrective Mainternance). Η συντήρηση αυτή έχει να κάνει με τις αποφάσεις που παίρνονται για να διορθωθούν κάποιες βλάβες την στιγμή που παρατηρούνται κάποιες δυσλειτουργίες (π.χ. περίεργος θόρυβος, διαρροή λαδιού, αυξημένη θερμοκρασία) ή συχνά σταματήματα της μηχανής. Εάν για παράδειγμα μία μηχανή έχει συχνά σταματήματα, τότε είναι καλύτερο να μην συνεχιστεί αυτή η κατάσταση, αλλά να αντικατασταθούν τα χαλασμένα μέρη της με καινούργια, αυξάνοντας έτσι τον χρόνο ζωής του μηχανήματος.
• Παρεμπόδιση Συντήρησης (Maintenance Prevention). Αναφέρεται στην αγορά του σωστού μηχανήματος την στιγμή που καμία συντήρηση ή επισκευή του δεν μπορεί να επαναφέρει την μηχανή στην ορθή λειτουργία ή το κόστος συντήρησης και η ανθρώπινη προσπάθεια που απαιτείται είναι ασύμφορη για την λειτουργία της.

Συνεχόμενη Βελτίωση (Kaizen)
Το kaizen είναι ιαπωνική λέξη, η οποία σημαίνει η συνεχόμενη προσπάθεια για βελτίωση. Το kaizen είναι μία συστηματική προσέγγιση για προοδευτική και συνεχόμενη βελτίωση μίας εταιρείας, βιομηχανίας, ενός ανθρώπου κλπ. Είναι μία φιλοσοφία που βασίζεται στις μικρές βέλτιστες αλλαγές και στα μικρά βήματα προόδου, που αν συναθροιστούν μπορούν να αποφέρουν μεγάλες αλλαγές στην έξοδο μίας διαδικασίας, ενός προϊόντος, μίας συμπεριφοράς κλπ. Όλα τα σπουδαία πράγματα ξεκινούν με μικρά βήματα.
Το kaizen είναι το κατεξοχήν χαρακτηριστικό της Λιτής Παραγωγής γιατί έχει μικρές απαιτήσεις σε πόρους (χρήματα, άνθρωποι, ύλες) και επιτυγχάνεται με την εφαρμογή των 5S. Τα 5S είναι 5 Ιαπωνικές λέξεις που αρχίζουν με το γράμμα S και είναι το:

• Seiri (Sort). Αναφέρεται σε αντικείμενα ή εργαλεία που δεν χρησιμοποιούνται σε καθημερινή βάση. Η απομάκρυνσή και ο διαχωρισμός τους συμβάλλει στην απρόσκοπτη ροή των υλικών και οι άνθρωποι μπορούν να μετακινηθούν στους χώρους εργασίας τους εύκολα και γρήγορα.
• Seiton (Straighten). Έχει να κάνει με τα σωστά υλικά ή εργαλεία στο σωστό μέρος. Τα υλικά, που ανήκουν σε ένα συγκεκριμένο χώρο εργασίας, πρέπει να σημειωθούν με κατάλληλες ταμπέλες και να τακτοποιηθούν στον χώρο που ανήκουν. Η σωστή τακτοποίηση και η σήμανσή βοηθάει στον γρήγορο εντοπισμό και στην εύκολη χρήση τους.
• Seiso (Sweep and Clean). Αναφέρεται στην συστηματική καθαριότητα ενός χώρου εργασίας, μιας μηχανής κλπ και ο οποίος θα είναι έτοιμος για την επόμενη βάρδια. Τα εργαλεία, τα υλικά, τα εμφανή μέρη της μηχανής θα πρέπει να είναι καθαρά, τακτοποιημένα και να μην λείπει τίποτα. Για παράδειγμα ένας βρώμικος από λάδια μειωτήρας δεν θα μπορεί να είναι άμεσα ανιχνεύσιμος για διαρροή λαδιών. Αντιθέτως όταν τα μέρη της μηχανής και ο χώρος γύρω και κάτω από αυτή είναι καθαρά η παραμικρή διαρροή λαδιών, γράσου, νερού κλπ μπορεί να γίνει αντιληπτή και να μειωθεί ο χρόνος επισκευής ή συντήρησης.
• Seiketsu (Systemize). Αναφέρεται στην σήμανση και το νοικοκύρεμα των χώρων εργασίας, την κατάλληλη χωροθέτηση και την περιοχή ευθύνης του κάθε χειριστή ή ομάδας ανθρώπων.
• Shitsuke (Standardize). Αναφέρεται στην σωστή εκπαίδευση των ανθρώπων που είναι υπεύθυνοι για τον αντίστοιχο χώρο εργασίας. Είναι λάθος να ερωτούνται οι άνθρωποι για το τι είναι ικανοί να κάνουν, ή τι ή σε ποιο κομμάτι της εταιρείας θα ήθελα να εργαστούν για να αποδώσουν καλύτερα. Η διοίκηση θα πρέπει να εξηγήσει τι ακριβώς θέλει από το προσωπικό της, επιβραβεύοντας αυτούς που την ακολουθούν και να εκπαιδεύσει αυτούς που δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν τις απαιτήσεις της εταιρείας. Η συστηματική εκπαίδευση και αξιολόγηση του προσωπικού θα οδηγήσει και στην κατάλληλη επιλογή του κάθε ανθρώπου στην κατάλληλη θέση. Βελτιστοποιώντας τις ικανότητες του προσωπικού και εμφυσώντας την κουλτούρα που προσδοκεί η εταιρεία, δημιουργούνται και οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την σωστή εφαρμογή του παρόντος συστήματος.

Η Άνθρωπος - Τελικό Προϊόν - Άνθρωπος

Αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό από τις εταιρείες, τα κράτη, τις κοινωνικές ομάδες και σε όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες είναι ότι, κανένα σύστημα όσο καλό και αποδοτικό αν είναι, κανένα μηχάνημα όσο αυτοματοποιημένο και αν είναι, καμία τεχνολογία όσο προηγμένη και αν είναι δεν μπορεί να εφαρμοστεί και να λειτουργήσει χωρίς την συναίνεση της ανθρώπινης προσωπικότητας.

Το αποτέλεσμα της σπατάλης (muda – «σκουπίδια») είναι μία καλή αιτία για μη συναίνεση σε συστήματα που την προωθούν και που στηρίζονται σε αυτή (βλέπε παγκόσμια κρίση). Συνδέεται άμεσα με την αλόγιστη δαπάνη διαφόρων υλικών αγαθών, ιδιαίτερα όμως με την άσκοπη δαπάνη του χρήματος. Ενώ το χρήμα πρέπει να είναι το μέσο με το οποίο πρέπει να ικανοποιούνται οι ανάγκες του ανθρώπου, αρκετές φορές χρησιμοποιείται άσκοπα και χωρίς φρόνηση. Η έλλειψη προγραμματισμού, η μανία της επίδειξης, η ικανοποίηση πλασματικών αναγκών οδηγούν στη σπατάλη.

Στη σύγχρονη κοινωνία, που κατά βάση είναι καταναλωτική, η σπατάλη έχει ιδιαίτερη σημασία. Η αλόγιστη χρήση του χρήματος, οι άσκοπες δαπάνες, τα περιττά έξοδα οδηγούν την οικονομία σε πληθωριστικές τάσεις, που επιδρούν δυσμενώς, τόσο στο άτομο, όσο και στο κοινωνικό σύνολο. O κ. Ohno αναφέρει ότι όλες οι δραστηριότητες που δεν προσθέτουν αξία, δηλαδή οι σπατάλες, φθάνουν στο 95% του συνολικού κόστους σε επιχειρήσεις που δεν λειτουργούν σε λιτό περιβάλλον.

Η σωστή οργάνωση, η ομαδοποίηση και η σωστή ταξινόμηση διαδικασιών, υλικών, εργασιών, ανθρώπων, η συστηματοποιημένη παρακολούθηση και η αξιολόγηση όλων των δραστηριοτήτων, οδηγούν στις σωστές επιλογές την σωστή στιγμή. Κάθε τελικό προϊόν, αγαθό ή υπηρεσία περικλείει μέσα του όλη την ανθρώπινη προσπάθεια και γνώση για να αναλωθεί από τον ίδιο τον δημιουργό του, που προσδοκεί στην αυτοβελτίωση του για τον ίδιο και την ζωή του.