Ο άνθρωπος δεν είναι λύκος για τον άνθρωπο, λέει η Λιν Στάουτ, η οποία διδάσκει στη Σχολή Νομικής του UCLA, διαβεβαιώνοντας πως η επιστήμη αποδεικνύει ότι ο Τόμας Χομπς έσφαλλε όταν έλεγε εκείνο το περίφημο: Homo Homini Lupus. «Τουλάχιστον, αυτό δεν ισχύει για τη μεγάλη πλειονότητα των ανθρώπων. Συνήθως είμαστε καλύτεροι από ό,τι υποθέτει ο Χομπς», λέει.
Στο νέο της βιβλίο, με τίτλο «Cultivating Conscience. How Good Laws Make Good People» («Καλλιεργώντας τη Συνείδηση. Πώς οι καλοί νόμοι φτιάχνουν καλούς ανθρώπους») εξηγεί ότι, στο σωστό περιβάλλον, επιτρέπουμε στους εαυτούς μας να φέρουν στην επιφάνεια την πιο καλή πλευρά μας. Και υποδεικνύει τα τρία βήματα αλλαγής που πρέπει να κάνει μια κοινωνία εάν είναι αποφασισμένη να ασχοληθεί με την καλλιέργεια και της φορολογικής συνείδησης των μελών της.
- Λέτε ότι στις περισσότερες χώρες του αναπτυγμένου κόσμου ο νομοθέτης θεωρεί ότι οι πολίτες είναι πολύ λιγότερο ευσυνείδητοι από ό,τι πραγματικά είναι. Με αποτέλεσμα, να καταλήγουμε με νόμους πολύ λιγότερο αποτελεσματικούς.
«Ακριβώς. Και σε αυτό το συμπέρασμα έφτασα με μεγάλη καθυστέρηση. Υπήρξα από εκείνους τους νομικούς που πίστευαν ότι στις επιχειρήσεις, αλλά και στην καθημερινότητα, κυρίαρχο είναι το μοντέλο του homo economicus. Δίδασκα για χρόνια δίκαιο των επιχειρήσεων και κάποια στιγμή συνειδητοποίησα ότι οι συντριπτικά περισσότεροι εργαζόμενοι είναι πολύ πιο αξιόπιστοι, συνεργάσιμοι και έντιμοι από ό,τι προσδοκεί από εκείνους η επιχείρηση. Πέρασα πέντε χρόνια ερευνώντας όλες τις μελέτες γύρω από την ανθρώπινη συμπεριφορά που μπορούσα να βρω. Ανακάλυψα δύο πράγματα: πρώτον, είμαστε πολύ καλύτερο είδος απ' ό,τι νομίζουμε. Και όταν λέω ότι η επιστήμη απέδειξε ότι ο Τόμας Χομπς έκανε λάθος, εννοώ ότι έχουμε στη διάθεσή μας εκατοντάδες πειράματα που αποδεικνύουν πόσο άδικο είχε. Το δεύτερο που ανακάλυψα είναι ότι τείνουμε να αγνοούμε την καλή συμπεριφορά. Να σας δώσω ένα παράδειγμα σχετικό με αμερικανική εμπειρία από το πέρασμα του τυφώνα Κατρίνα από την Νέα Ορλεάνη; Οι άνθρωποι ήταν πανικόβλητοι γιατί άκουγαν για εκατοντάδες κλοπές. Αλλά δεν έβλεπαν τα χιλιάδες περιστατικά αλληλεγγύης. Είναι ένα φαινόμενο που παρατηρούμε διαρκώς. Μας είναι εξαιρετικά δύσκολο να προσέξουμε την καλοσύνη».
- Τι σημασία έχει αυτή η διαπίστωση;
«Μας δείχνει πως η καλή συμπεριφορά είναι συνάρτηση συγκεκριμένων παραγόντων. Μας δείχνει ότι τελικά εκείνο που καθορίζει τη συμπεριφορά μας είναι η προσδοκία μας για τη συμπεριφορά των άλλων -αν πιστεύουμε ότι οι περισσότεροι συνάδελφοι, συνεργάτες ή συμπολίτες μας συμπεριφέρονται καλά και έντιμα, τότε θα κάνουμε κι εμείς το ίδιο».
- Ενώ, όσο θεωρούμε δεδομένο ότι όλοι ενεργούν προς το στενό προσωπικό συμφέρον τους, τείνουμε κι εμείς να συμπεριφερόμαστε περισσότερο αντικοινωνικά από ό,τι θα κάναμε φυσιολογικά;
«Ακριβώς. Θεωρούμε δεδομένο ότι όλοι συμπεριφέρονται σύμφωνα με το μοντέλο του homo economicus. Οποιοσδήποτε έχει κάνει έστω κι ένα μάθημα Οικονομίας στο πανεπιστήμιο, έχει στην πραγματικότητα διδαχθεί να θεωρεί δεδομένη αυτή τη συμπεριφορά. Ενας λόγος είναι, επίσης, ψυχολογικός. Να σας δώσω ένα κλασικό παράδειγμα; Ας υποθέσουμε ότι προσπερνούμε ένα ζητιάνο, στο δρόμο. Αυτό που ίσως προσέχουμε είναι ότι ελάχιστοι, ίσως και κανείς, δεν ρίχνει κέρματα στο ποτήρι του. Αλλά δεν προσέχουμε ότι κανείς δεν διανοείται να αφαιρέσει κέρματα από το ποτήρι. Δεν λέω, λοιπόν, ότι οι άνθρωποι είναι πάντα καλοί- θα ήταν μια επικίνδυνη προσέγγιση. Λέω ότι στο κατάλληλο περιβάλλον οι άνθρωποι είναι έντιμοι».
- Πρακτικά, πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε αυτήν τη διαπίστωση;
«Ενα ιδανικό παράδειγμα αφορά τη φοροδιαφυγή. Εχει επανειλημμένα αποδειχθεί ότι όταν μια κυβέρνηση διαφημίζει πολύ το γεγονός ότι εντοπίζει πολλούς φοροφυγάδες, καταλήγει να βρίσκεται με ακόμη περισσότερους. Οταν παρουσιάζουν στους πολίτες αποδείξεις ότι ένας μεγάλος αριθμός από συμπολίτες τους φοροδιαφεύγουν, κάποιοι βέβαια θα φοβηθούν να φοροδιαφύγουν, αλλά θα είναι κατά πολύ περισσότεροι εκείνοι που θα σκεφτούν ότι αφού φοροδιαφεύγουν τόσοι άλλοι, γιατί να μην το κάνω κι εγώ;»
- Σύμφωνα με τις έρευνες που επικαλείστε και σε συνδυασμό με τα συμπεράσματα που παρουσιάζετε στο βιβλίο σας, ποιος είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος για ν' αντιμετωπιστεί η φοροδιαφυγή;
«Ο μόνος τρόπος να την ελέγξει κανείς είναι να κάνει συγκεκριμένα βήματα αλλαγής μιας ολόκληρης κουλτούρας, που συνδέεται με τη φοροδιαφυγή: πρώτον, να έχει πρόσωπα που χαίρουν σεβασμού σε μια κοινωνία, τα οποία θα απευθυνθούν στους πολίτες εξηγώντας τους γιατί έχει σημασία να συμπεριφερθούν ηθικά. Το δεύτερο είναι να πείσει τους πολίτες ότι οι περισσότεροι πληρώνουν τους φόρους που τους αναλογούν. Κανείς δεν θέλει να αισθάνεται ότι μόνος αυτός είναι ειλικρινής, ενώ όλοι οι υπόλοιποι κλέβουν. Αυτό σημαίνει ότι μια κυβέρνηση πρέπει να αφιερώσει πολλή ενέργεια στον εντοπισμό και τον έλεγχο των φοροκλεπτών. Είναι κρίσιμο. Γιατί από τη στιγμή που θα τους εντοπίσει και τους τιμωρήσει, η κατάσταση θα τεθεί υπό έλεγχο. Προσέξτε: εάν οι φοροκλέπτες επανειλημμένα παραμένουν ατιμώρητοι, τότε η κατάσταση θα ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Τέλος, πρέπει να αποδείξει κανείς στους ανθρώπους γιατί η συμπεριφορά τους έχει μεγάλη επίδραση στη ζωή των άλλων. Διότι αν κάποιος διατρανώνει ότι η φοροδιαφυγή είναι αθώα και δεν βλάπτει κανέναν ή αν θεωρεί ότι οι φόροι που πληρώνει πάνε χαμένοι, τότε πείθεται ότι είναι ηθικά αποδεκτό να μην τους πληρώνει. Το σημαντικότερο όλων, πάντως, είναι να γίνει η αρχή: να πιστέψει κανείς ότι η φοροδιαφυγή μπορεί να παταχθεί. Και να ξεκινήσει τιμωρώντας τους φοροκλέφτες».
- Λέτε ότι μπορούμε να σχεδιάζουμε νόμους οι οποίοι, αντί να τιμωρούν, θα μας ενθαρρύνουν να συμπεριφερόμαστε ηθικά και αλληλέγγυα. Με ποιον τρόπο;
«Θα μιλήσω με παραδείγματα: το νόμο για την απαγόρευση του καπνίσματος σε κλειστούς χώρους δημόσιας χρήσης και το νόμο που προβλέπει ότι οι ιδιοκτήτες σκύλων πρέπει να καθαρίζουν το δημόσιο χώρο από τις ακαθαρσίες τους. Είναι νόμοι που δεν στηρίζονται στην τιμωρία, αλλά στην ενθάρρυνση λιγότερο αντικοινωνικής και περισσότερο αλληλέγγυας συμπεριφοράς. Κατά τη γνώμη μου, η θέσπιση ενός τέτοιου νόμου πρέπει να συνοδεύεται από καθαρές εξηγήσεις γύρω από την αξία και τη χρησιμότητά του, από τη σημασία του σεβασμού των νόμων και από πολιτικούς -οι οποίοι οφείλουν να δίνουν το καλό παράδειγμα. Ωστόσο, πρέπει να είναι άμεση η τιμωρία κάθε παραβάτη. Οταν ένας νόμος γίνεται περίγελως και διαφημίζεται η παράβασή του, τότε έχει αποτύχει. Η ορατή ανομία φέρνει κι άλλη ανομία, αυτό είναι γνωστό». *
info:Lynn Stout, «Cultivating Conscience. How Good Laws Make Good People», Princeton University Press
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου